İmâm-ı A'zam rahimehullah, oğlu Hammâd’a aşağıdaki tavsiyeleri yazdırmıştır ve O’na hitaben:
“Evlâdım! Bununla amel etmen çok faydalıdır. Bu hasletler saîd olmanın ve mutluluğun esasıdır. Onları prensip edin ve onlarla amel et!” buyurmuştur.
1. Haramdan sakınmak ve emirleri yerine getirmekten ibaret olan takvâyı sermaye yap. Zahiri duygularını haramdan sakındırdığın gibi, kalbini de harama sirayet edebilecek düşünce ve vesveselerden, bozuk niyetlerden temizle. Kemâl-i zillet ve tevâzûdan ibaret ubûdiyetle Cenâb-ı Feyyâd-ı Mutlak’ın emirlerini yerine getir.
2. Cehaleti terk et. Ölünceye kadar fıkıh ilmi öğren. Çünkü, fıkıh ilmini bilene hadîs-i şerîfte müjde vardır: “Allah Teâlâ kime hayır murad ederse, onu dinde fakih kılar.” Yani, helal haram ilmini güzelce anlar ve ona göre amel eder.
3. Dinde veya dünyada kendisine muhtaç olduğun kimseden başkasıyla arkadaşlık yapma. Muhtaç olduğun kimseye karşı da basîret üzere davran.
4. Nefsinden intikam al. Nefsin için kimseden intikam alma. Yani, başkaları hakkında insafla davran. Kimsenin hakkına tecavüz etme, amma kendi hakkından feragat et; bu, benim ahlakımdır.
5. Allah Teâlânın sana vermiş olduğu mal, rızık ve makamla kanaat et; pek hırslı olma. İnsanoğlu mal, rızık ve makamından dolayı zulmeder. Sen ise bu nimetlerle zulmü ortadan kaldırmaya çalış.
6. Kendini insanlardan ihtiyaçsız bırakmak ve çoluk çocuğunun nafakasını elde etmek için çalış. Doğru ve güzel alış veriş yap. Malının ayıbını gizlemek suretiyle milleti aldatma.
7. Gücün yettiği kadar, halktan bahsetmek suretiyle onları aleyhine döndürme. Ya zikirle sus, yahut da konuşurken malayani şeylere girme. Her fuzuli işten kendini dizginle.
8. Yolda karşılaştığın her müslümana selam ver. Hayır ehlini sev; şer ehlini de idare et.
9. Peygamber aleyhisselâma çok salavat getir. Çünkü bu, O’nun şefaatinin peşin ücretidir.
10. Seyyid-il istiğfâr’ı her namazdan sonra bir, üç veya beş kere oku. Ölüm anında, mutlaka tevbe ile gitmeye vesîledir. (İmam ayrıca bu istiğfarın gündüzde okununca gecenin günahını, gecede okununca gündüzün günahını af ettirdiğini ve ölümden sonra Cennet’e girmeye vesîle olduğunu beyan etmiştir.)
11. Hesapsız olarak kalbî zikir yap. Çünkü, kalbî zikir rûhun hayatıdır.
12. Her gün Kur’ân’dan oku. Sevabını Peygamber’e, anana, babana, üstadına ve diğer mü’minlere bağışla. Buna özen göster ve ihmal etme.
13. İnsanlarda fitne ve fesat çoğalmıştır.Düşmandan ziyade, samimî arkadaşlarından sakın. Dostum bana düşman olabilir diye hazırlıklı ol. Çünkü, düşmanların sana günahı işletemezler, günahı irtikâb yolunu gösteremezler; amma, samimî arkadaşın sana kolaylıkla günah işletebilir. Daha sonra bu günah düşmanlığınıza yol açar. Şayet dostun, düşmanın olursa, seni halkın gözünden düşürür.
14. Sırrını gizle. Mezhebini ve meşrebini kimseye söyleme.
15. Komşularının eziyetlerine sabret ve kendini onlardan koru. Ancak, iyiliğin onlardan ayrılmasın. Allah Teâlâ iyilik yapanları sever.
16. Ehl-i Sünnet vel Cemaat’in mezhebini tut; ehl-i bid’atın mezheblerinden sakın; hatta, kitaplarını dahi okuma. Kelamcıların sözleri aklı bozar; bid’at ehlinin sözleri ise kalbi bozar.
17. Halis itikad ve niyetten başka, kalbinden her şeyi çıkar. Bozuk niyetleri terk et. Zira, bütün kötülükler bozuk niyetlerdendir. Allah Teâlâ kişinin doğru niyetine bile sevap verir.
18. Gücün yettiğince helalden ye. Çünkü, helal lokma, salih amel yaptırır. Ondan husul bulan nutfeden de salih evlat çıkar. Haram lokmadan ise bozuk amel ve âsî evlat çıkar.
19. Beşyüz bin hadîsten seçtiğim şu beş hadîsi kendine sermaye yap:
“Her amel niyetlerle beraberdir.” Yani, amel neyse, niyet de odur. Amelin sevabı, niyete göre verilir. Niyet ne kadar ihlaslı ise, amel de o kadar doğru olur.
“Kişinin malâyânîyi terk etmesi, islâmının güzelliğindendir.” İnsan ne kadar müslüman olursa, o ölçüde malâyânîyi terk eder.
“Sizden biriniz nefsi için sevdiğini, başkası için de sevmedikçe (gerçek) mü’min olamaz.” Yani, namus haricinde bütün menfaatlerin mü’min kardeşinde de olmasını istemek lazımdır.
“Şüphesiz, helal bellidir. Haram da bellidir. Lakin, aralarında şüpheliler vardır. Kim bu şüphelilerden sakınırsa, dinini ve şerefini korumuştur.”
“Müslüman odur ki, diğer müslümanlar onun elinden ve dilinden selâmete kavuşmuşlardır.” Yani, eliyle ve diliyle müslüman haklarına tecavüz etmeyen ve onlara zarar vermeyen kimse kâmil bir mü’mindir.
20. Havf ve recâ arasında amel et. Yani, sıhhatte iken korku ile ümit arasında; vefat zamanında da “Şüphesiz, Rabbim beni affeder” diye Allah Teâlâ hakkında hüsn-ü zan et ve hüsn-ü zan (ümid) üzere ölmeye çalış.
Cenâb-ı Hakk cümlemize bu vasiyete uygun yaşamayı nasib-i müyesser kılsın. Âmîn!..
